Ovirumatwa vyo mbazu ovihanunungwa vya panguka katiti no vi serekarerwa vye kuruhungi, omakamburiro yomaraka kekwamo, omapwikiro no matorokero wo ndjivisiro ona makuruhungi, okuza kondjiviro no u mune wo mu serekarere. Ovirumatwa vyo mbazu mbihanunungwa vi vasisiwa kotjiwana mo vi serekarerwa.

Ovirumatwa vyo mbazu ovihanunungwa orupa ro mbazu nduhanunungwa po okutunwa nomake, mbiri  omaimburiro, omuzumbi, omanyando, ounongo wo  make na warwe vyo mbazu mbijenene oku kamburwa kekwamo nokuhina okununungwa poo okutunwa, otjihauto hi tjo mbazu tji isanewa kutja otjipwikiro tjovihuze vyo undu.

Ombazu ndjii yo virumatwa, i wondja okuza mozondekurona okujena kozondekorona na wina i hovekwa nokutunwa i yo vimbumba otja kozondendera, no ma hakaeneno kuna ouje nekuruhungi. I mbi vijandja ondikameno, omuzemburukiro nomakaendero wo komurungu, mokutjiukisa ondengero jombazu nounongo wo undu. Otja ko nduvasaneno ndji ombakatwi mai yandjewa ko virumatwa mbihanunungwa vyo mbazu otja kousemba mburipo wouje na wina mbu undjirwa ko otja kondengero mokati koviwana , ovimbumba na wina omekurisiro.

Onduvasaneno ndji yo virumatwa vyo uje – ya twapo orutu ro mu kuramene po na wina rwa i mbi mbiri ovihena. Orutu ndwi ro pokati kozohoromende kunai ngunda rwa twapo omirari nu mavitjiukisa mo 2008 po 2009. Ovirumatwa vyo mbazu ovihanunungwa vya panguka katiti no viserekarerwa vye kuruhungi, omakamburiro yomaraka kekwamo, o ma pwikiro no matorokero wo ndjivisiro o na ma kuruhungi, okuza kondjiviro no umune wo muserekarere. o ICH ina ondando yo ku pwika ovirumatwa vyo mbazu  mo kati ko vandu no tjiwana mo kutjevera omurari mbu yandjera ombazu oku vasisa ounongo mo ku tuurungira mo viserekarerwa ovi na makurunhungi na wina okuwonga no ku pwika  ozondjivisiro ozo na makuruhungi okuza kovandu po kovimbumba.

Ovirumatwa vyo mbazu ovi hanunungwa vi kaenda mo vi serekarerwa mo kati kotjiwana, nandae kutja pena mbitjiukwa i yo va pyuke mo vyo mbazu, oICH o yo ombaranga tjinene kombanda yo  u nongo wo mundu umwe.